“Problematyka spadkowa a fundacja rodzinna”.
Wprowadzenie do porządku prawnego instytucji fundacji rodzinnej zrodziło konieczność dostosowania przepisów na wielu płaszczyznach, w tym w szczególności prawa spadkowego. Skoro założeniem ustawodawcy było uczynienie fundacji rodzinnej atrakcyjną formą zabezpieczenia mienia i majątku firm rodzinnych, to należało przewidzieć również regulacje ułatwiające sukcesję na gruncie dziedziczenia, które przede wszystkim wyposażą fundację w mechanizmy mające na celu przeciwdziałać rozdrobnieniu majątku w przypadku konfliktów między spadkobiercami fundatora.
Przede wszytkim zostało wprowadzone innowacyjne rozwiązanie, będące remedium na problemy polskiej przedsiębiorczości rodzinnej związane z zachowkiem. Dla przypomnienia jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy. Są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy, tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice. Zachowek znajdzie zastosowanie więc wtedy, gdy z różnych względów spadkodawca pomija w testamencie najbliższe osoby przy wyrażeniu swojej ostatniej woli i np. chce powierzyć cały spadek osobie obcej (niespokrewnionej, np, wspólnikowi) lub tylko jednemu członkowi rodziny (np. tylko żonie, pomijając przy tym dzieci) lub jeszcze za życia przekazuje komuś majątek np. w drodze darowizny. Wtedy osoby uprawnione, o których będzie mowa poniżej, mogą domagać się zachowku (czyli zapłaty) od powołanego przez spadkodawcę spadkobiercy lub przykładowo obdarowanego przez spadkodawcę.
Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła dodatkowy warunek umożliwiający (bądź uniemożliwiający) żądanie zapłaty zachowku przez osoby uprawnione, tj. spadkobierca może spełnić obowiązek majątkowy w postaci zachowku również poprzez przekazanie uprawnionem (i) świadczenia od fundacji rodzinnej lub (ii) mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Przewidziana zostało również konieczność modyfikacji zasady jednorazowego i natychmiastowego wypłacenia zachowku. W orzecznictwie zostało zauważone, że realizacja roszczeń z tytułu zachowku niejednokrotnie zagrażała płynności finansowej przedsiębiorstwa i jego integralności gospodarczej, a w skrajnych przypadkach prowadziła nawet do likwidacji przedsiębiorstwa, wbrew woli spadkodawcy co do losów majątku po jego śmierci. Szczególnie widoczne jest to w sytuacji, w której mienie fundacji rodzinnej składa się głównie z udziałów i akcji i nie jest możliwe szybkie upłynnienie majątku, aby pokryć roszczenie o zapłatę zachowku. Z tego względu ustawodawca wprowadził nowe możliwości dotyczące obowiązku zapłaty przez obowiązanego zachowku na rzecz uprawnionego m.in. w postaci:
a) żądania odroczenia terminu płatności zachowku; b) żądania rozłożenia zachowku na raty, przy czym terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, nie dłużej niż do 10 lat; c) żądania obniżenia zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku – tylko w wyjątkowych przypadkach.